Elsevier-column over 'paarse' Rutte uit juli 2010

Enkele jaren geleden, in 2005, hebben (aspirant-)politici enkele zondagen in het geheim bij elkaar gezeten in een bijeenkomst die zij zelf het Veere beraad noemden. Jort Kelder, de oud-hoofdredacteur van Quote, was erbij, evenals oud-PvdA-politicus Rob Oudkerk, wiens carrière toen net gebroken was door onthullingen over zijn prostitutiebezoek. Ook Mark Rutte deed mee, de VVD-aanvoerder die nu met Job Cohen, Alexander Pechtold en Femke Halsema een Paars-plus kabinet wil formeren.

We weten nu pas van dit Veere beraad omdat Rob Oudkerk het vorige week in een interview met het weekblad HP/De Tijd heeft onthuld.P/HP H   De heren kwamen bijeen omdat ze graag een ‘progressieve volkspartij’ wilden oprichten. Rutte – ‘mijn lieve Mark’ zoals Oudkerk hem noemt - wilde uiteindelijk niet mee doen, omdat hij de plannen voor een progressieve volkspartij binnen de VVD wilde realiseren. Nu Rutte de verkiezingen heeft gewonnen, zit hij op de positie waar hij in 2005 van droomde, en daar maakt Oudkerk ‘een diepe buiging’ voor.

Vanuit een journalistiek oogpunt is zo’n interview met Oudkerk natuurlijk erg interessant. Maar het is ook schokkend, inhoudelijk. Rutte heeft zich in de laatste verkiezingscampagne nadrukkelijk geprofileerd als een rechts politicus. Hij sprak strenge taal over immigratie en integratie. Kansarme mensen kwamen wat hem betreft het land niet meer binnen. Net zo kritisch waren zijn uitspraken over ontwikkelingssamenwerking, en vooral, over de noodzaak om te bezuinigen. Bezuinigingen waren eigenlijk alleen bij de VVD in goede handen. Zeker niet bij de PVV, de partij van Geert Wilders die op sociaal-economisch terrein eigenlijk heel erg links was geworden. En al helemaal niet bij de PvdA, de partij die een verkiezingsprogramma schreef dat volgens Rutte eigenlijk ‘de langste zelfmoordbrief uit de geschiedenis’ was.

Met dat rechtse programma heeft Rutte de verkiezingen gewonnen. Rutte zei daarna dat hij het liefst een kabinet over rechts wilde gaan leiden, met de PVV en het CDA dus. Tot inhoudelijke onderhandelingen is het echter niet gekomen. CDA-leider Verhagen zei dat VVD en PVV het eerst over belangrijke rechtsstatelijke kwesties eens moesten zijn voordat hij wilde aanschuiven. Rutte heeft toen niet verder aangedrongen. Tijdens het Kamerdebat over de verkiezingsuitslag nodigde hij Wilders publiekelijk tot zeven maal toe uit om alsnog de gesprekken te openen. Maar Wilders was natuurlijk niet zo dom dat hij daarop in ging. Hij bleef zitten en heeft sindsdien gezwegen. Wilders heeft namelijk nog maar één doel, en dat zijn de volgende verkiezingen. Al denken Rutte en Verhagen en alle anderen dat ze het spel slim hebben gespeeld en dat de schuld voor het mislukken van een rechtse coalitie bij Wilders ligt. Niet in de optiek van (potentiële) PVV-stemmers.

De kansen van Wilders om de volgende verkiezingen te winnen nemen alleen maar toe nu Rutte de grote zwenking heeft gemaakt en is overgestapt naar het kamp van Paars-plus. ‘Laten we wel wezen: als Paars-plus er komt, hebben we over anderhalf jaar een premier met een blonde kuif’, zegt ook Oudkerk in genoemd interview.

Maar is er eigenlijk wel sprake van een grote zwenking bij Rutte of volgt hij in de keuze voor paars gewoon zijn hart, dat partijpolitiek nogal lichtzinnig is?

De onthullingen van Oudkerk roepen herinneringen op aan eerdere uitspraken van Rutte. Toen Rutte zich in maart 2006 als de nieuwe (kandidaat-)lijsttrekker presenteerde, nam hij nadrukkelijk afstand van het traditionele beeld van de VVD als de partij voor Wassenaarse dames met parelkettingen. De VVD moest ook de partij van de Marokkaanse buurtvaders worden. Hij bepleitte nog in 2004 een fusie met D66, en vond nog in 2000 dat de VVD onder (nota bene) Joris Voorhoeve te rechts en te populistisch was. Rutte is in 2007 een week gasthoofdredacteur van het (ter ziele gegane) weekblad Opinio geweest. Nadat de onderwerpen voor het nummer waren vastgesteld, vroeg een redacteur zo langs zijn neus weg of Rutte niet iets kwijt wilde over immigratie en integratie. Dat was helemaal niet nodig, zei Rutte, want met personen als Bolkestein en Rita Verdonk wist de kiezer wel wat hij wat dat betreft aan de VVD had. De opmerking van de redacteur dat die kiezer hem op dit onderwerp wellicht vooral met Hans Dijkstal associeerde, werd lachend weggewuifd.

Zijn campagneteam heeft Rutte begin dit jaar waarschijnlijk uitgelegd dat hij toch iets moest doen met dat onderwerp. Nu Rutte weer wat vrijer is, blijken zijn rechtse uitspraken een uit het hoofd geleerd lesje te zijn geweest. Een lesje waarmee de kiezer die een fatsoenlijk rechts beleid wilde, in de val van sociaal-liberale stagnatie is getuind.

 

[Oorspronkelijk verschenen in Elsevier, week 28, 2010]