Sybrand, of Arie en Kees?

De stof die het herfstakkoord deed opwaaien is zo langzamerhand wel gaan liggen (zeker nu er ook overeenstemming over een woon- en pensioenakkoord is bereikt). De hoofdrolspelers hebben zelf al uitgebreid op de resultaten terug gekeken en de tijd lijkt daarom rijp voor een voorzichtige evaluatie: wie was er nu slimmer en wijzer, Sybrand van Haersma Buma (CDA) die wegliep van de onderhandelingstafel, of Arie Slob (ChristenUnie) en Kees van der Staaij (SGP) die bleven zitten en daarmee met D66 de coalitie van VVD en PvdA aan een meerderheid hielpen?

Buma heeft niet zo heel veel woorden nodig gehad om uit te leggen waarom hij afhaakte. Een kleinere overheid, lastenverlichting, anti-nivelleren, wil de CDA-leider. En toen dat niet mogelijk leek beet hij het kabinet venijnig toe: ‘Dan zoekt u het zelf maar uit’.

Het is Buma op scherpe verwijten komen te staan. Werd het CDA als oude middenpartij niet wat rechts en, vooral, oncoöperatief? En duidde dat niet op electorale paniek? Waarschijnlijker is dat Buma zijn partij werkelijk terug wil krijgen bij haar wortels: als een partij van de samenleving en dus met een gezond wantrouwen jegens de overheid. Het legt hem vooralsnog geen windeieren: in de peilingen gaat het CDA weer omhoog richting de 20 zetels.

Slob en Van der Staaij hielpen het kabinet aan de benodigde bezuinigingen en haalden in ruil daarvoor het een en ander binnen. Zo wordt Slob tegenwoordig gefêteerd als de redder van anderhalve kazerne, en kreeg Van der Staaij een bloemenkrans omgehangen bij een werkbezoek aan een instelling waarvoor hij een subsidie had veiliggesteld.

De invloed van SGP en ChristenUnie logenstraft de veel gemaakte opmerking dat de rol van de kleine christelijke politiek in Nederland is uitgespeeld. Tegelijkertijd zijn beide partijen naar politieke volwassenheid gegroeid: van marginale getuigenispartijen tot partijen die zichtbaar voldaan en met genoegen afspraken over ‘zakelijke en pragmatische pakketten’ maken (aldus Slob en Van der Staaij in de NRC van 19 oktober).

Een nog belangrijker rol speelde de overweging dat koste wat kost nieuwe verkiezingen moesten worden voorkomen, zo blijkt uit uitspraken van Slob en SGP’er Elbert Dijkgraaf. Want bij verkiezingen hadden SP en PVV wel eens uitbundig kunnen groeien en dan waren we nog verder van huis geweest. Je hoeft die argumentatie niet in alle opzichten te delen om toch te begrijpen, en te waarderen, dat SGP en ChristenUnie partijen zijn geworden die het landsbelang boven het eigen belang kunnen stellen en daarbij risico’s durven nemen.

Want het steekt natuurlijk wel een beetje, al die welwillendheid, al die grenzeloze braafheid, om een kabinet in het zadel te houden dat alle steun dankbaar incasseert maar ondertussen vrolijk door gaat met het programma dat premier Mark Rutte een jaar geleden aankondigde: ‘vol gas op de immateriële beleidsterreinen’. Het blasfemieverbod is inmiddels geschrapt, het oprekken van de regels rond euthanasie en de modernisering van de huwelijkswetgeving zijn inmiddels aangekondigd. En bij de behandeling van de Algemene Wet Gelijke Behandeling bleek dat een Kamermeerderheid niet langer wil dat scholen en andere instellingen onderschrijving van doel en grondslag mogen eisen.

SGP en ChristenUnie zijn, bij mijn beste weten, nooit opgericht om een kabinet in het zadel te houden dat een voluit paarse agenda wil gaan afwikkelen. De huidige welwillendheid steekt scherp af tegen de oppositionele toon van, bijvoorbeeld, André Rouvoet ten tijde van de eerste twee paarse kabinetten. Toenmalig SGP-leider Bas van der Vlies schoot helemaal uit zijn slof en kondigde verontwaardigd aan dat zijn partij haar traditionele rol van ‘crossbencher’ zou laten varen en voor een scherp oppositionele koers zou kiezen.

Ter compensatie wordt er natuurlijk met enig strooigoed gesmeten. Zo heeft Opstelten toch maar zijn handtekening gezet onder een nieuwe Regeling Uitstapprogramma’s Prostituees. Tegelijk kun je volhouden, zoals CU-senator Roel Kuiper onlangs deed, dat die steun aan het herfstakkoord en de paarse agenda niets met elkaar te maken hebben. Wat mij een gewetenssussertje lijkt.

Persoonlijk ben ik het veel meer eens met de oppositionele koers van het CDA tegenover dit kabinet. Maar dat laat wat mij betreft onverlet dat SGP en CU zich nobel opstellen, dwars tegen het eigenbelang in. Ze werken in feite mee aan de creatie van een samenleving die hen en alles wat hun lief en dierbaar is, buiten spel zal zetten. Maar dan kunnen ze de arena wel niet met de borst vooruit, maar toch met opgeheven hoofd verlaten.