Opmerkelijk spektakel

Wie we nog gaan missen, dat is die mevrouw Gonny van Oudenallen. Zij zat een blauwe maandag namens zichzelf in de Tweede Kamer (de LPF moest haar niet), deed aan een paar debatjes mee, en deed dat tot grote hilariteit van haar zeer tijdelijke collega’s. Zo gaf zij Femke Halsema het advies te emigreren en herkende zij Hoogervorst niet als de minister van Volksgezondheid. Maar ze boekte ook succesjes: een van haar moties werd aangenomen (iets met een zeesluis), en ze deed Wouter Bos met zijn mond vol tanden staan toen ze hem vroeg, tijdens de Algemene Beschouwingen, waarom hij het toen nog niet demissionaire minderheidskabinet zo’n gebrek aan daadkracht verweet terwijl hij datzelfde kabinet eerder had opgeroepen zich terughoudend op te stellen.

Onwillekeurig moet je dezer dagen vaak aan die vrolijk stemmende interruptie terugdenken, nu het debat over het generale pardon voor 26.000 uitgeprocedeerde asielzoekers (of hoeveel het er ook precies mogen zijn) de kabinetsformatie volledig overschaduwt. Dat dit gebeurt, heeft Balkenende vooral aan zichzelf te danken: tijdens de verkiezingscampagne heeft hij zelf gesuggereerd dat er met het CDA over zo’n generaal pardon te praten zou zijn.

Maar anderzijds heeft Balkenende ook gelijk wanneer hij volhoudt dat zijn demissionaire kabinet niet kan worden gedwongen een besluit te nemen waartegen het zich altijd heeft verzet. Zoals het kabinet niet eventjes nog snel enkele controversiële zaken kan regelen, zo moet ook een nieuwe Tweede Kamer terughoudend zijn in zijn optreden jegens de regering, zeker wanneer een nieuwe kamermeerderheid van een andere politieke kleur is dan het demissionaire kabinet.

Door het getouwtrek rondom dat pardon valt het volle licht niet op een spektakel dat toch hoogst opmerkelijk is en dat velen tot voor kort voor onmogelijk hielden: dat Balkenende en SP-leider Marijnissen deze week gezamenlijk zijn aangeschoven bij informateur Hoekstra. CDA en SP, centrum-rechts en radicaal-links, zitten aan tafel om te bezien of zij samen deel kunnen gaan uitmaken van een nieuwe regering.

Er is de afgelopen weken wel op gewezen dat die combinatie toch minder vreemd is dan vaak is gedacht. Beide partijen staan, en dat is juist, in een communitaristische traditie: anders dan bij de liberalen, van welke snit dan ook, staat niet het individu maar de gemeenschap bij hen voorop, en daarom ook zaken als gedeelde waarden en normen, fatsoen, de menselijke maat, en sociale cohesie. Samen streden ze voor een ‘Huis van de geschiedenis’.

>Maar daar houdt de gelijkenis ook wel mee op, zelfs in ideologische zin. In de geschiedfilosofie van de oud-Maoïsten is de ellende begonnen met de bezuinigingen onder de ‘neo-liberaal’ Lubbers. Want bij de SP denken ze dat sociale cohesie een herverdelingskwestie is, en daarom bepleiten ze een verhoging van uitkeringen en een verruiming van subsidies, keren zij zich tegen marktwerking in de zorg, en geloven zij dus per definitie in de heilzame werking van overheidsingrijpen. Bij het CDA geloven ze dat juist steeds minder. Vanuit het traditionele christen-democratische gedachtegoed zijn ze tot de conclusie gekomen dat de overheid moet terugtreden om de samenleving de ruimte te geven zich zelf te ontplooien (‘zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen’). De samenleving is niet alleen het object maar ook de bron van het waarden- en normendebat. Daar kun je dus wel wat aan over laten, volgens het CDA.

Dit grote verschil werkt uiteindelijk op zoveel terreinen door dat ik Rein Jan Hoekstra veel succes en wijsheid toewens, maar het nog niet waag een dubbeltje op het welslagen van zijn onderneming te zetten. En omdat een coalitie met CDA en SP dus wel niets zal worden, en de PvdA niet wil toetreden tot een kabinet zonder de SP (en dat nu camoufleert door zich tegen de ChristenUnie af te zetten), zou het niet verbazingwekkend zijn wanneer dit Byzantijnse feest van informeren en formeren zal resulteren in de installatie van een minderheidskabinet met de voorbereiding van nieuwe verkiezingen als belangrijkste taak.

Of het moet zijn dat Gonny nog een ontwapenende interventie plaatst.

*) Een versie van dit stuk verscheen eerder in Binnenlands Bestuur.