Dirty mind*

Een oud gezegde luidt dat de duivel in het detail zit. Dat wil zo ongeveer zeggen dat dingen ogenschijnlijk hetzelfde kunnen zijn, maar bij nadere beschouwing toch heel verschillend. En dat dat detail dat je aanvankelijk niet eens ziet, een beslissend verschil blijkt te zijn.

Aan dat oude gezegde moest ik terug denken toen ik onlangs deelnam aan een zomerschool voor studenten. Een van de sessies was gewijd aan een veel bediscussieerd onderwerp: waarden en normen en de sociale cohesie in de Nederlandse samenleving. De inleider poneerde om te beginnen dat gelijke waarden tot verschillende normen kunnen leiden. Hij citeerde de Griekse historicus Herodotos, die verhaalt dat de Grieken hun doden verbrandden en dat de Kallatiërs hun doden opaten. Ze deden dat beide uit eerbied voor hun ouders. Een gedeelde waarde (liefde voor je voorgeslacht) kan tot geheel verschillende gedragsnormen leiden: de een verbrandt zijn ouders uit liefde, de ander eet ze uit liefde op.

Volgens de inleider viel daar een wijze les uit te leren. Als wij het in Nederland eens zouden kunnen worden over waarden en deugden – en uit onderzoek van de universiteit van Groningen blijkt dat we heel veel waarden en deugden delen – zouden we elkaar een beetje moeten tolereren op het terrein van de normen die we daaruit afleiden.

Kuisheid is een deugd. Moslims leiden daaruit af dat meisjes en vrouwen een hoofddoek moeten dragen. Daar zouden we verder niet zo moeilijk over moeten doen.
Het klonk niet onaannemelijk – al lijkt de aanwezigheid van mensen die hun voorouders uit liefde en respect gaan zitten oppeuzelen, mij geen klein probleem. En bij nader inzien, bij bestudering van de details die zich in het grote verhaal van dit voorstel verschuilen, is het misschien toch niet helemaal zo’n goed idee om niet te moeilijk te doen over normen.

Waarden kunnen ook slechts ogenschijnlijk overeenkomen. Stel: we vinden kuisheid en ingetogenheid een deugd. Kunnen we dan ook volhouden dat we daarom niet alleen niet moeilijk moeten doen over hoofddoekjes maar ook niet over gescheiden inburgeringscursussen en gescheiden loketten, en over de weigering van mannen en vrouwen om elkaar de hand te schudden en de weigering van zwangere moslima's om bij een mannelijke gynacoloog langs te gaan? Dat zijn immers ook normen die uit die deugd worden afgeleid, door veel moslims althans.

Mijn antwoord is ontkennend, omdat we wel kunnen zeggen dat we het eens zijn over kuisheid, maar daar iets geheel anders onder verstaan. Juist bij dit onderwerp schuilt er een heel venijnig duiveltje in dit detail.

Bij al die toestanden waarbij wij ons al te vaak neerleggen – mannen en vrouwen mogen niet in één en dezelfde ruimte verkeren, elkaar geen hand geven, en vrouwen moeten hun vrouwelijke vormen bedekken – gaat het om de bescherming van de vrouw tegen de beestachtige seksualiteit van de man. Als mannen met vrouwen in één ruimte verkeren en hun vormen ontwaren, komt er iets los waardoor ze niet te houden zijn. En dat is dan de schuld van de vrouw. Een hoofddoek is er om de vrouw te beschermen tegen de mannelijke libido. Een vrouw geeft een man geen hand omdat huidcontact diezelfde libido tot ongekende hoogten opzweept.

We realiseren ons veel te weinig dat dit denken een grote terugval is ten opzichte van de situatie waar we vandaan komen. Ik heb in het verleden – tot voor een jaar of vijf – telkens wanneer ik een vrouw een hand gaf, dat altijd de normaalste zaak van de wereld gevonden – zo normaal dat je het je niet eens bewust was en er zeker geen gedachten bij had. Nu heeft die handeling op veel plaatsen iets beladens gekregen. In die omstandigheden ben ik mij bewust dat ik een vrouw een hand geef, of dat niet mag, en ik mag dat dan niet omdat ik een man ben en dus per definitie oversekst en behept met een dirty mind, en dus op het moment dat ik de huid van haar hand voel (vroeger ook nooit bij nagedacht) niet meer te houden.

En dat wil ik niet. Ik heb vroeger geleerd hoe je je eigen seksualiteit moest beheersen. Ik heb nooit geleerd dat ik vrouwen tot vreemd gedrag moest dwingen om zichzelf tegen mijn seksualiteit te beschermen.

* eerder verschenen in Binnenlands Bestuur