Door de mand gevallen

Ja, dat viel dus even vies tegen. Het nieuwe kabinet dacht na een lange formatie prettig en geruisloos van start te kunnen gaan, met een mooi debat in de Tweede Kamer over de regeringsverklaring en wittebroodsweken van maar liefst honderd dagen waarin de ministers eerst eens met ‘de samenleving’ in dialoog konden gaan treden. Om dan na de zomer een eerste begroting met grootse plannen te kunnen presenteren.

Mis gerekend, het liep allemaal heel anders door die kwajongen uit Heerlen die gelijk maar twee moties van wantrouwen, tegen de staatssecretarissen Aboutaleb en Albayrak, indiende, en zijn kruistocht tegen dubbele loyaliteiten voortzette in een debat waarin hij PvdA-kamerlid Arib tot een ondubbelzinnige keuze voor Nederland (lees: Marokko) wilde dwingen.

Zo domineerde Geert Wilders de afgelopen weken het nieuws, en liet niet alleen hij zich van zijn slechtste kant zien, maar was vooral ook de reactie van de rest op het beest uit onze voormalige Generaliteitslanden ontluisterend. In zijn confrontatie met de islam wordt het denken van Wilders beheerst door de angst dat de demografische ontwikkelingen tot een islamisering van Europa zullen leiden. Dat doemscenario valt niet te keren door pogingen moslims in de Nederlandse samenleving te integreren, denkt Wilders, want het Westen en de islam zijn onverenigbaar. Vandaar dat Wilders dezer dagen ongegeneerd terugvalt op een scenario dat alleen maar kan uitmonden in de evacuatie en remigratie van moslims. Hij belijdt de superioriteit van de westerse beschaving, maar heeft het geloof in de kracht en vitaliteit en het assimilerend vermogen van die beschaving blijkbaar definitief verloren.

En helemaal gek is Wilders natuurlijk niet, ook al kies je niet voor zijn optie. Want de integratie van moslims in een niet-islamitische samenleving is, zoals de arabist Hans Jansen onlangs schreef, in de geschiedenis nog nooit eerder vertoond.

Minstens zo erg was de paniek van de rest, die zich geen houding wist te geven in een confrontatie die tamelijk eenvoudig begon met een legitiem debat over de kwestie van de dubbele nationaliteiten. Sommigen bewogen met Wilders mee, anderen wisten niet veel beters te doen dan hem tot in zijn stijl en woordgebruik te imiteren.

Zo is iedereen door de mand gevallen, en dringt de vraag zich op wat hiervan nu precies de oorzaak is. Ik denk dat we de vinger moeten leggen bij het feit dat onze politici simpelweg niet geëquipeerd zijn om (wat je zou kunnen noemen) de globalisering van politieke vraagstukken te behappen. De belangrijkste kwesties die zich nu aandienen, zijn afgeleiden van stormachtige ontwikkelingen van mondiale proporties: het klimaat, de vergrijzing en verkleuring van de samenleving, en de grote kwestie van het onderwijs.

De huidige generatie politici (en hun ambtenaren natuurlijk) heeft ervoor gestudeerd en is volledig geconditioneerd om met elkaar in een zaaltje te gaan zitten en daar te onderhandelen over vraagstukken waarbij de standpunten hooguit een paar procentpunten uit elkaar liggen. Een nieuw akkoordje afsluiten over de WAO, daar zijn ze met elkaar goed in. Maar nu de globalisering ook de politieke kwesties heeft aangeraakt, zitten de dames en heren met de handen in het haar, en weten ze dat waarschijnlijk niet eens van zichzelf.

De juistheid van deze stelling blijkt uit de manier waarop dit kabinet spreekt over ‘gemeenschapszin’ en over ‘wij’. Dat is helemaal geen inhoudelijk concept, maar een instrument, een manier van werken: overleggen met dat vermaledijde ‘middenveld’. Daar staat het ‘wij’ van Wilders tegenover: ‘wij’ dat zijn bij hem de Nederlanders, verenigd in hun afkeer van een cultuur waar ze vooral last van hebben en eigenlijk een beetje bang voor zijn. Je kunt, en moet, Wilders’ definitie van ‘wij’ afwijzen, maar dan met je er wel een inhoudelijke visie tegenover stellen. En dat kunnen ze niet, dat kabinet en die 141 andere kamerleden, en al hun medewerkers en ambtenaren.
Wilders’ paniekconservatisme stuit alleen maar op een verambtelijkte manier van denken dat de eigen gedachten uitsluitend procedureel kan ordenen. Geen wonder dat Wilders maar blijft stijgen in de peilingen.

Wat je in deze situatie graag zou zien is een politicus die opstaat en de Nederlandse bevolking kan uitleggen hoe het zit en een perspectief kan schetsen. Iemand die het theater van de politiek betreedt en met een groots maar gematigd gebaar degenen die met wilde en opruiende gebaren onrust willen stoken, de pas afsnijdt. Zo’n man moet snel aantreden, maar zijn naam kunnen we nog niet noemen.

*) Deze column is ook verschenen in Binnenlands Bestuur.