Links of rechts: lood om oud ijzer

In maart 2004 zat ik in een hotelkamer in Washington DC tv te kijken en zag hoe Fox News de inval in Irak na een jaar vierde met beelden die de zegeningen van de militaire interventie opsomden: blije mensen, herstelde gas- en waterleidingen, openingen van scholen. Ik zapte naar CNN en zag beelden van aanslagen, bloed en leed.

In de discussie over het ‘linkse’ Buitenhof en de roep om een ‘rechts’ alternatief heb ik vaak aan die uitzendingen moeten terugdenken, en geconcludeerd dat het er dus niet om gaat om tegenover Buitenhof een ‘rechtse’ zender in het leven te roepen. Het voorbeeld van Fox News en CNN maakt immers duidelijk dat het niet om de ‘progressieve’ en ‘conservatieve’ signatuur van die zenders gaat, maar om het onthutsende gebrek aan kwaliteit dat zij allebei vanuit een duidelijke keuze voor een politieke agenda tentoonspreiden. ‘Links’ of ‘rechts’: zodra media aan politiek gaan doen, en hun taak van evenwichtige informatievoorziening verzaken (en dat is zoals bekend een noodzakelijke voorwaarde voor een goed functionerende democratie), is het lood om oud ijzer.

In het artikel over zijn benoeming tot columnist van Buitenhof (de Volkskrant van 6 juli), stelt Jos de Beus dat partijloosheid geen ‘algemene voorwaarde voor de kracht van intellectuelen als vrijdenkers’ is. De publieken hoeven slechts te zorgen voor ‘pluriformiteit’ en moeten daarom ‘denkers met vuile handen over het hele politieke spectrum’ aan het woord laten komen.

Ik ben het misschien wel eens met wat De Beus zegt over het ‘grote monster met de drie koppen’ dat de media ook bedreigt. Maar hij wijdt geen woord aan wat in dit verband vooral moet worden gezegd.

Om te beginnen moeten we vaststellen dat de omroepen als producten van de verzuiling niet meer het vanzelfsprekende bestaansrecht hebben dat zij hadden, en zich nu via gekunstelde identiteiten overeind proberen te houden. Maar wat erger is, is dat de vroegere afhankelijkheid van de politieke élite van de eigen zuil niet tot onafhankelijkheid heeft geleid maar geruisloos is ingewisseld voor een veel grotere afhankelijkheid: die van de macht als zodanig. Dat wordt natuurlijk nergens zo duidelijk als in Den Haag, waar iedereen iedereen te vriend moet zien te houden. Politiek en media maken deel uit van eenzelfde systeem, en beiden hebben er belang bij dat systeem in stand te houden en tegen de indringer te beschermen (door negatie, demonisering of door diens agenda zogenaamd over te nemen). En over dat systeem hangt de zware deken van een links-liberale, progressieve consensus, die de speelruimte van het debat begrenst.

Hoezeer De Beus, tot mijn grote spijt, ondanks zijn voorzichtige dissentisme nog altijd onder die verstikkende deken ligt, blijkt uit het voorbeeld dat hij aanvoert om ‘neoconservatieven met hun slachtoffergedrag’ de mond te snoeren. Er is volgens De Beus wel degelijke sprake van een evenwichtige verdeling in de Nederlandse journalistiek want Pauw & Witteman zijn links, en Knevel en Van den Brink rechts.

Ik heb het kijken naar de EO-mannen een paar uitzendingen volgehouden, en zag twee parvenu’s die alleen maar wilden laten zien dat zij weliswaar van de EO waren maar verder net zo hip, oppervlakkig en vooral zo schaamteloos banaal als de rest. Mag ik hier – hopelijk ten overvloede – de klacht van Freek de Jonge over het ontstellende kwaliteitsgebrek van de publieke omroep nog eens in herinnering roepen? Zo groot is de stille dwang tot consensus dat het niets meer uit maakt of je nu van de VARA of van de EO bent, of je nu Pauw of Knevel heet, en of Jos de Beus je nu rechts of links noemt, zolang je alle onderwerpen maar zo snel mogelijk tot het meest banale niveau terugbrengt en vooral verstrooiing wilt bieden. Voorkom dat het ergens over gaat, is de stelregel.

Wat wij dus nodig hebben zijn columnisten en journalisten die dit hele circus met enige distantie kunnen gadeslaan en (in die zin) als buitenstaanders het bekrompen speelveld oprekken en onderwerpen ter sprake brengen die vanuit de regerende consensus niet ter sprake kunnen komen. Dat gaat niet meevallen, want het is een hard en onomstreden feit dat de meerderheid van presentatoren, redacteuren en columnisten bij de Nederlandse media belijdend lid van de PvdA zijn.

Het is niet zo moeilijk wekelijks quasi-kritisch te ginnegappen over voorvalletjes binnen het systeem: er is altijd wel iemand die die week iets doms heeft gedaan of iets stoms heeft gezegd. Het wordt pas interessant wanneer iemand problemen benoemt en analyseert (bijvoorbeeld: het systeem als zodanig en de huidige pogingen tot restauratie waarmee dit systeem zich meer dan ooit als een oester wil sluiten, de demografie, de vitaliteit van het westen, de oorlog tegen de politieke islam, het belang van een cultureel fundament onder een samenleving, de terugkeer van de schoonheid, het belang van het herstel van het curriculum in het onderwijs) waar alle anderen, technocraten en bureaucraten als zij zijn, met een boog omheen lopen.

Doe het, Jos, wijd je eerste column bijvoorbeeld eens aan de vraag waarom jouw partij, de PvdA, in de aanloop naar de verkiezingen en ook daarna geen enkele grote sociale kwestie aan de orde heeft durven of kunnen stellen. Pest en bijt, overtuig en agendeer, en breng wat leven in de brouwerij van de progressieve consensus, want die linkse kerkdiensten op zondagochtend zijn eerlijk gezegd niet alleen hopeloos slecht, maar vooral ook zo ontzettend saai.

*) Een versie van dit artikel is verschenen in de Volkskrant.