Met dank aan Geert Wilders

Goeie column van Bas Heijne, afgelopen zaterdag in NRC. Niet zo goed als die van 30 december vorig jaar, waarin hij het verschil tussen enerzijds opstandigheid en anderzijds rancune, wrok, verbitterde onvrede en ressentiment uitlegde – een punt dat mij ook al jaren aan het hart gaat. ‘Waarom ik Geert Wilders dankbaar ben’ heette de column van afgelopen zaterdag. Hij gaat over de hype rond de film van Geert Wilders, en Heijne registreert tevreden dat een van de effecten van die film ‘de matigende taal [is] van de Hollandse islamcritici, die in de extremiteiten van Wilders een wrange parodie van hun eigen opvattingen herkennen en die er nu alles aan gelegen is zichzelf van hem te onderscheiden.’ Als voorbeelden citeerde hij enkele recente uitlatingen van Leon de Winter en Paul Cliteur.

Maar er is ook nog een andere, minstens zo belangrijke kant. Het fenomeen Wilders, en het dreigende ressentiment dat hij belichaamt, leidt ook bij moslims tot pogingen om zich nadrukkelijker dan voorheen te onderscheiden van het beeld dat hij bestrijdt. De voorbeelden duikelen de laatste tijd over elkaar heen.

Neem Ahmed Marcouch, de sheriff van Slotervaart, PvdA, die in een groot interview met De Pers (11 januari) zei dat hij er geen zin in heeft om onrecht goed te praten uit overwegingen van loyaliteit met de eigen groep. ‘Ik zeg tegen mensen: er is maar één werkelijkheid, en dat is dat je moet blokken, goede cijfers halen, solliciteren en aan het werk. Dat is hard. Want het liefst willen ze horen dat iedereen werkloos is omdat alle bedrijven discrimineren.’

Of neem Achmed Aboutaleb, partijgenoot van Marcouch en staatssecretaris van Sociale Zaken. Tijdens een werkbezoek aan Breda zei hij dit weekeinde dat moslims zich eens meten gaan afvragen waar de angst voor hen vandaan komt en dat zij veel meer moeten doen om in contact te komen met de autochtonen in Nederland.

In oktober vorig jaar noemde Aboutaleb de ophef over boerka’s nog ‘buitensporig’ en weigerde hij boerkadragers op hun uitkering te korten wanneer ze als gevolg van het dragen van dat kledingstuk geen werk konden vinden. Maar in Breda zei Aboutaleb dat moslims de consequenties moeten aanvaarden als ze door het dragen van gezichtsbedekkende kleding werkloos blijven. ‘Als u van vijf hoog naar beneden springt, weet u ook dat dat gevolgen heeft’ (BN/De Stem van 27 januari).

Erg veel ruimte voor verongelijkte gevoelens van slachtofferschap lijken Marcouch en Aboutaleb hun achterban niet meer te gunnen.

Maar niet alleen op moslims, ook op het ‘gematigde’ politieke midden heeft de druk van Wilders effect. VVD-leider Rutte wil bij de zestigste verjaardag van zijn partij graag duidelijk maken dat de VVD geen anti-religieuze partij (meer) is. Hij citeerde daarbij zelfs een uitspraak van Pieter Oud, die in 1948 in het beginselprogramma van de VVD liet opnemen dat de partij zich stelt ‘op de grondslag der verworvenheden van de christelijke beschaving’. Die passage is in 1980 geschrapt, maar als het aan Rutte ligt komt een dergelijke formulering weer terug in het nieuwe beginselprogramma dat hij wil gaan schrijven. De invloed van Bolkestein, die in debatten over immigratie en integratie voor een ‘cultureel fundament’ onder de rechtsstaat en de vrij markt pleitte, lijkt zich binnen de VVD eindelijk te doen gelden.

Maar de klapper is het interview met Willem Aantjes (85), in de NRC van afgelopen zaterdag. Daarin zegt hij dat ‘wij een paar fundamentele grondslagen in ons bestel hebben waar die van de islamieten haaks op staan. De gelijkheid van man en vrouw. Het verbod op discriminatie naar afkomst of geaardheid of geloof. De scheiding van kerk en staat. […] Wij moeten eisen dat islamieten zich eraan conformeren.’
Als dit gebeurt met het verdorde hout, wat zal er dan niet met het jonge hout gebeuren? (vrij naar Lukas 23:31).

Politiek en media zijn nu al weken in de ban van Wilders filmplannen. Maar als een van de effecten is dat de botsing tussen culturen en bevolkingsgroepen tot verhelderingen en duidelijkere standpuntbepalingen leidt, dan is er ook winst en zelfs reden tot dankbaarheid aan Wilders – ook al zal zijn film ‘erger, veel erger’ zijn dan wij denken, naar een berouwbare bron mij deze week vertelde.

*) Eveneens verschenen in Binnenlands Bestuur.