De naïveteit van Anton Zijderveld*

Anton Zijderveld (1937) was hoogleraar sociologie in Rotterdam en een vooraanstaand CDA-ideoloog. Hij heeft bedankt als lid omdat het CDA een coalitie met de PVV niet bij voorbaar uitsluit. Hij verwerpt iedere knieval voor populistische politiek, zo zei hij.

Zijderveld heeft dat standpunt toegelicht in een essay. ‘Populisme’ gaat terug op een spreuk die zegt dat de stem van het volk de stem van God is. Niets van waar, betoogt Zijderveld. Populisme is de buiging van politici voor het vulgaire tumult van verongelijkte autochtonen. Wat we nodig hebben is een elite, die beter weet dan het volk zelf hoe het volk moet worden geregeerd.

Door de aderen van Zijderveld kolkt een anti-racistisch sentiment dat geen recht doet aan het populisme zoals zich dat in de Nederlandse politiek heeft aangediend. Zijderveld begrijpt wel dat de demografische en sociale omwentelingen in Nederland, genegeerd door de elites, de voedingsbodem voor het populisme van Fortuyn, Verdonk en Wilders zijn geweest. Hij begrijpt ook dat Fortuyn zijn verdiensten heeft gehad. Maar Zijdervelds Weense vrouw, sprekend met een Prins Bernhard- accent, heeft in de bus te horen gekregen dat ze eerst maar eens goed Nederlands moest leren of anders het land kon verlaten. Zijderveld ziet deze narigheid overal: grove generalisaties, rancune en onbehagen, wantrouwen, islamofobie en aan fascisme en racisme grenzende vreemdelingenhaat.

Maar de populisten van nu zijn helemaal niet bang voor ‘vreemde smetten’, zoals Zijderveld denkt. Ze zijn bang dat Zijdervelds vakgenoot Van Doorn gelijk had toen deze zei dat de islam als een brok graniet in de Nederlandse polder ligt, en dat dat graniet zich niet als vanzelf in de polder zal voegen.

Over de islam is Zijderveld ongekend naïef. Er komt vanzelf een ‘ontmoskeelijking’, betoogt hij, en we zullen ‘over enkele decennia’ net zo vreemd tegen de huidige angst voor islamitische dominantie aankijken als we nu aankijken tegen de protestantse angst voor katholieke dominantie in de jaren vijftig.

In dit essay stelt Zijderveld nog met trots vast dat het CDA het minst last heeft gehad van de opkomst van het populisme. Maar recent onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat ook CDA’ers in toenemende mate denken dat moslims hier naar toe gekomen zijn om de boel over te nemen en dat het goed is om ze bij recidive naar hun land van herkomst terug te sturen. Zijderveld heeft dus net op tijd zijn lidmaatschap opgezegd maar kon toen niet nog eventjes snel zijn essay aanpassen.

Wij burgers, vindt Zijderveld, moeten onze zaken maar aan de politieke elite toevertrouwen en dan na een jaar of vier weer eens gaan stemmen. Maar sinds het falen van die elite bij het multiculturele project is dat vertrouwen verspeeld. De radicalisering en de toenemende Salonfähigkeit van het populisme kent slechts één oorzaak: die elite blijft maar in de eigen incompetentie volharden.

N.a.v. Anton C. Zijderveld, Populisme als politiek drijfzand (uitgeverij Cossee, € 9,90).


* Deze week als recensie verschenen in HP/De Tijd.