Geert, Rita en Beatrix

Het is opmerkelijk hoezeer de nieuwe partijen op rechts erin slagen het politieke nieuws te domineren. Het kerstreces was nog maar net begonnen of Rita Verdonk (in De Telegraaf) en Geert Wilders (in de Volkskrant) lieten zich ongekend vriendelijk over elkaar uit, culminerend in de publieke omhelzing van Geert door Rita. Misschien was dat wel vooral een poging hem electoraal te smoren – maar als de beide concurrenten op rechts elkaar werkelijk zullen weten te vinden, gaan we in Nederland nog wat meemaken.

Daags na de kerstdagen beheerste Wilders wederom het nieuws. De vrijzinnig-protestantse kersttoespraak van de koningin – een pleidooi voor tolerantie van minderheden en een protest tegen ‘grofheid in woord en daad’ – had hij als een affront ervaren, en vanwege de ‘multiculti-onzin’ in deze ‘politieke toespraak’ wil Wilders nu dat de koningin zich in de toekomst tot ceremoniële taken beperkt en niet
langer deel uitmaakt van de regering. ‘Dan kan ze vrijuit spreken, namens zichzelf’, en niet langer namens de regering.

Zoals bekend heeft D66 al in 2000 een situatie bepleit waarin de koningin geen onderdeel meer van de regering uitmaakt, geen rol meer speelt bij kabinetsformaties en ook geen voorzitter meer is van de Raad van State. In antwoord op dat pleidooi kwam de toenmalige regering (Kok-II) met een notitie die uitmondde in de conclusie dat er geen aanleiding werd gezien om de constitutionele rol van het staatshoofd te herzien.

Wilders overweegt nu een initiatief-wetsvoorstel in te dienen.

De RVD had vorige week nog kunnen zeggen dat de koningin het helemaal niet over Wilders en zijn PVV had gehad, en anderen hadden dan nog kunnen zeggen dat alleen Wilders slechte geweten hem die woorden op zichzelf had doen toepassen, maar dankzij premier Balkenende is die uitvlucht niet meer mogelijk. Vanaf zijn vakantieadres zei de MP dat Wilders wel zegt dat hij het belang van Nederland wil verdedigen maar ondertussen datgene afbreekt wat Nederland tot Nederland maakt: ‘ons koningshuis, onze tolerantie en de solidariteit met anderen ook over grenzen heen’. En daarmee legde hij een duidelijk inhoudelijk verband tussen de uitspraken van de koningin en de boodschap van Wilders.

Interessanter is het dat Wilders de uitlatingen van de koningin in een reeks plaatste. Die reeks begon met de uitspraken van Maxima bij de presentatie van het WRR-rapport over de Nederlandse identiteit. Die identiteit zou volgens haar niet bestaan. En ze bepleitte onomwonden de multiculturaliteit. ‘Juist verscheidenheid en vermenging geven ons kracht.’ Wilders hield het toen nog bij de kwalificatie ‘goedbedoelde politiek-correcte prietpraat’.

Vervolgens publiceerden twee journalisten een boekje met wat toespraken over Europa die in paleis Noordeinde zijn gegeven, op uitnodiging van de koningin. Zij heeft ook een voorwoord in dat boekje geschreven waarin zij het tamelijk opzichtig voor het ideaal van Europese eenwording opneemt en daarmee alle belanghebbenden een handje helpt om het ‘nee’ van het referendum van 1 juni 2005 te doen vergeten.

En dan nu de passages in de kersttoespraak waardoor Wilders zich terecht aangesproken voelde. Drie politieke uitspraken in korte tijd doen op z’n minst vermoeden dat hier sprake is van een agenda. Die agenda is kort te typeren als pro-Europees (‘kosmopolitisch’) en pro-multicultureel. En in geen van de drie teksten klinkt ook maar enig begrip door, laat staan enig gevoel, voor de vervreemding die beide idealen in de levens van grote groepen autochtone Nederlanders hebben opgeroepen. Die hopen nu een stem te vinden bij Wilders en/of Verdonk.

In navolging van het politieke establishment in het centrum van de politieke macht, loopt de koningin met dit alles het gevaar dat zij zich van de achterbannen van deze politici vervreemdt. Eerst bestaan zij niet, die Nederlanders, dan moeten ze maar vertrouwen hebben in een elite die het Europese project zonder hen gaat voortzetten, ondanks hun duidelijk uitgesproken ‘nee’, en dan krijgen ze de schuld van de onverdraagzaamheid die zij door hun ‘grove woorden en daden’ veroorzaken.

Die eenzijdigheid is een grotere bedreiging van de gemeenschapszin, van de bindingen in de Nederlandse samenleving, van de tolerantie en solidariteit, de vrede en de gerechtigheid, dan de reactie van Wilders zelf.

*) Ook verschenen als column in Binnenlands Bestuur.

Bilal en Rita

De merkwaardige patstelling tussen de VVD en het lid Verdonk is begin deze week ineens doorbroken. Het hoofdbestuur van de partij confronteerde haar met een ultimatum: ze moest óf haar kamerzetel óf haar lidmaatschap van de VVD opzeggen, en daarmee een einde maken aan de rare situatie waarin de VVD in de Tweede Kamer door twee smaldelen werd vertegenwoordigd. Haar kamerzetel wilde Verdonk niet opgeven, vanwege die vele stemmen (’620.555!’) die in november vorig jaar op haar zijn uitgebracht. En alhoewel ze geloofde dat ze het juridische gevecht tegen een royement zou winnen, stapte ze maandagavond met een air van grootmoedigheid uit de partij.

Het is altijd weer een boeiend schouwspel hoe een partij in crisis zichzelf strijk-en-zet in situaties manoeuvreert waarin betrokkenen het alleen maar verkeerd kunnen doen. Nadat Verdonk hem opnieuw publiekelijk had bekritiseerd, kon Rutte niets anders meer dan haar uit de fractie zetten. Toen ze uit de fractie was gezet, kon Verdonk niets anders doen dan zowel haar partijlidmaatschap als haar kamerzetel vasthouden en kon het bestuur niets anders doen dan haar tot een keuze dwingen. De zachte krachten in zo’n conflict, die nog op een gesprek en bemiddeling aandringen, verliezen het in zo’n situatie altijd. Van een rationele tactiek en strategie is in zo’n hectiek nooit sprake: het toeval en de chaos regeren.

Nu Verdonk alleen verder gaat, is de vraag aan de orde of er ruimte voor haar is op de politieke markt. Die ruimte lijkt op het eerste gezicht klein. Mark Rutte zal, samen met Henk Kamp, ongetwijfeld met een stevig stuk over immigratie- en integratiebeleid gaan komen, om een afsplitsing van de rechtervleugel te voorkomen. Geert Wilders heeft in de nacht van maandag op dinsdag ongetwijfeld heel slecht geslapen, maar heeft op de rechtse onderwerpen een uitgesproken profiel. De niche tussen beide groepen kan dus niet groot zijn.

Maar dat is theorie. Hoe moeilijk het voor velen ook voor te stellen is: honderddduizenden Nederlanders zien in iemand als Verdonk de daadkrachtige leider die de grote problemen echt gaat oplossen. Eind vorige week ging Verdonk in het programma Nova Politiek in debat met publicist Paul Scheffer over diens boek Het land van aankomst. Leuk boek had die linkse krullenbol geschreven, zo was haar commentaar, maar ze had in heel dat boek van 500 pagina’s nog geen begin van een voorstel voor oplossingen aangetroffen.

Zolang heel of half psychotische Marokkaanse jongens als Bilal B., al dan niet in een roes van terroristische ijver, een politiebureau binnendringen en daar twee agenten neersteken, en zolang er in Slotervaart rellen uitbreken uit woede over het feit dat een van de agenten hem heeft doodgeschoten, en zolang duidelijk blijft worden dat het optreden van Justitie voorafgaand aan het incident niet van al te grote daadkracht getuigt, zullen de Verdonken electoraal blijven floreren. Er is een perverse dialectiek gaande, tussen enerzijds de pijnlijke ravages van immigratie en integratie, en anderzijds politici die zich opwerpen als de belangenbehartigers van het autochtone onbehagen, en hun achterban niet vertellen dat ze, de verbetenheid voorbij, op zoek moeten naar een nieuw evenwicht tussen de bestaande openheid en de hang naar het vertrouwde en geslotene. Dat verwijt maakte Scheffer haar terecht in de al genoemde discussie.

Maar al het gedoe rond de VVD – dat zich ook binnen de PvdA afspeelt, en het CDA zal ook nog wel een keer aan de beurt komen – maakt iets veel belangrijkers duidelijk. Het is ongetwijfeld geen toeval dat de fricties binnen de grote constituerende partijen in het centrum van de Nederlandse politiek altijd door discussies over immigratie en integratie worden opgeroepen. Daaruit blijkt dat er nieuwe breuklijnen door de Nederlandse samenleving lopen die van een geheel andere aard zijn dan vroegere breuklijnen die bepalend zijn geweest voor de oude partijvorming. Liberalen, sociaal-democraten en christen-democraten hebben zich gegroepeerd rond eensgezinde antwoorden op sociaal-economische en religieuze kwesties. Nu er een heel andere discussie aan de orde is, blijkt de eensgezindheid over die oude onderwerpen niet voldoende om de eenheid binnen deze partijen te handhaven. Er zijn nieuwe aardkorsten gaan schuiven, en de bevingen die deze in de politiek veroorzaken blijken oncontroleerbaar.

*) Deze column is ook verschenen in Binnenlands Bestuur.